Koszyki wielkanocne
Święconka, czyli święcenie pokarmów wielkanocnych w koszyczku, to tradycja głęboko zakorzeniona w polskiej kulturze, związana z obchodami Wielkanocnymi. Ta praktyka obejmuje przygotowanie wiklinowego koszyczka, która jest dekorowany i wypełniony określonymi rodzajami jedzenia. Następnie ludzie zabierają te koszyczki do kościoła, gdzie jego zawartość jest poświęcona przez kapłana w Wielką Sobotę. Na Wielkanocny Poranek, czyli w Niedzielę Wielkanocną, członkowie rodziny zbierają się, aby spożyć te błogosławione pokarmy, które są ważną częścią tradycyjnego śniadania wielkanocnego.
Wśród Polaków mieszkających na Islandii tradycja ta jest nadal praktykowana, często z dużym zaangażowaniem ze strony najmłodszych członków rodziny, którzy z niecierpliwością oczekują na uroczyste zaniesienie koszyka do kościoła i jego poświęcenie. Większość produktów potrzebnych do przygotowania koszyka można znaleźć w islandzkich sklepach spożywczych, ale wielu Polaków odwiedza również polskie sklepy w poszukiwaniu specyficznych produktów, które są częścią tej wielkanocnej tradycji.
Piękne ozdoby i pyszne jedzenie
Tradycja tworzenia wielkanocnych koszyczków, zwanych „święconką“, jest głęboko zakorzeniona w polskiej kulturze i stanowi ważny element przygotowań do świąt Wielkanocnych. Koszyczek, zazwyczaj mały lub średniej wielkości, jest wiklinowy i unikalnie dekorowany. Dekoracje są bardzo osobiste, ale często wykorzystuje się wstążki, koronki, kwiaty, gałązki drzew oraz inne ozdoby.
Zawartość koszyczka również jest indywidualizowana i może różnić się w zależności od regionu Polski, ale według tradycji powinna zawierać siedem elementów. Typowe zawartości to: malowane jajka, polska kiełbasa, wędliny (takie jak szynka), chrzan (popularny składnik w polskiej kuchni), miód, pieprz, sól oraz cukrowe baranki. Dodatkowo, często znajduje się w nich polskie ciasta wielkanocna, takie jak babka lub mazurek. Czasami w koszyczku umieszcza się też małą butelkę święconej wody.
Każdy element w koszyczku wielkanocnym ma symboliczne znaczenie. Chleb symbolizuje ciało Chrystusa i kij życia. Ser oznacza współpracę i przyjaźń między ludźmi a zwierzętami gospodarskimi, mając zapewnić pomyślność tej współpracy. Chrzan reprezentuje gorzkie zioła i odnosi się do cierpienia Chrystusa. Święcona woda i sól mają za zadanie oczyścić i przygotować wszystko na nowe życie. Często w koszyczkach znajdują się także figurki kurcząt i królików. Figurka kurczaka symbolizuje odrodzenie, natomiast królik – płodność i odrodzenie przyrody wiosną. Wierzenia ludowe mówią, że króliki śpią z otwartymi oczami i to królik jako pierwszy mógł ujrzeć zmartwychwstanie Chrystusa. Szynka i inne wędliny symbolizują obfitość i radość Wielkanocy, a polska kiełbasa – Bożą łaskawość i hojność.
Ważne jest, aby pamiętać o tym że zawartość koszyczków wielkanocnych oraz ich symboliczne znaczenie może różnić się w zależności od regionalnych zwyczajów i indywidualnych preferencji.
Wszystkie elementy w koszyczku mają być spożywane w czasie świąt Wielkanocnych, co stanowi ważną część świątecznego śniadania w Niedzielę Wielkanocną, będąc głównym posiłkiem tego dnia w Polsce. Każdy z obecnych przy stole (w niektórych przypadkach również zwierzęta domowe) powinien spróbować wszystkiego, co znajduje się w koszyczku, ale szczególnie ważne jest wspólne dzielenie się jajkiem.
Co sprawia, że koszyczek wielkanocny jest tak wyjątkowy, to fakt, że rodziny, a zwłaszcza najmłodsi jej członkowie, udają się razem do kościoła katolickiego w Wielką Sobotę, aby wziąć udział w specjalnej ceremonii, podczas której kapłan święci pokarmy, czyniąc je „świętymi”. Po poświęceniu jedzenia w koszyczku ważne jest, aby traktować go z szacunkiem, wykorzystać w całości i nie dopuścić do jego marnowania. Spożywanie poświęconych pokarmów ma również zapewnić pomyślność i dobrobyt.
Święconka, czyli wielkanocny koszyczek święcony, ma korzenie sięgające wielu wieków wstecz w historii chrześcijaństwa w Polsce, gdzie Wielkanoc zawsze zajmowała centralne miejsce w kościelnym kalendarzu. Wierzy się, że tradycja błogosławienia pokarmów w Wielką Sobotę wywodzi się jeszcze z czasów wczesnego chrześcijaństwa, kiedy ludzie przynosili do kościoła dary żywnościowe do poświęcenia na Niedzielę Wielkanocną. Zawartość koszyczka jest bogata w symbolikę.
Przez lata tradycja koszyczka wielkanocnego zmieniła się i dostosowywała do zmieniających się czasów. Chociaż główne elementy tradycji pozostały te same, zawartość koszyczka może różnić się w zależności od regionalnych zwyczajów i osobistych preferencji. Dawniej było bardziej powszechne, że rodziny przygotowywały koszyczki w domu, a następnie wspólnie z innymi rodzinami szły z nimi do kościoła. Dziś bardziej typowe jest, że pojedyncze osoby lub rodziny przynoszą swoje koszyczki do kościoła indywidualnie.
Ciągłość czasu i połączenie z przodkami
Mimo tych zmian, tradycja święconki jest nadal przekazywana z pokolenia na pokolenie i pozostaje nieodłącznym elementem obchodów Wielkanocy w Polsce. Jest to sposób dla rodzin, aby zbierać się razem, potwierdzać swoją wiarę i czcić swoje dziedzictwo kulturowe. Rodzice przekazują tradycję swoim dzieciom, ucząc ich znaczenia każdego elementu w koszyczku i ważności błogosławieństwa. Niektóre rodziny kontynuują używanie tych samych koszyczków, które służyły wielu pokoleniom, co dodatkowo wzmacnia poczucie ciągłości i połączenia z przodkami.
Integralna część Świąt Wielkanocnych
Chociaż w Polsce nie ma oficjalnej religii państwowej, większość Polaków wyznaje katolicyzm. Zgodnie z badaniami przeprowadzonymi przez CBOS (Wciórka, 2000), aż 95% Polaków uczestniczy w zwyczaju święcenia pokarmów w Wielką Sobotę. To pokazuje, jak głęboko zakorzenione są tradycje religijne w polskiej kulturze i jak istotną rolę odgrywają one w życiu społecznym i duchowym kraju.
Tradycja święcenia pokarmów wielkanocnych jest głęboko zakorzeniona wśród Polaków, zwłaszcza tych wyznających katolicyzm i stanowi ona ważny element obchodów Wielkanocy. W ostatnich latach relacje między Polakami a kościołem katolickim uległy zmianie; społeczeństwo stało się bardziej otwarte na różnorodność religijną i większą swobodę wyznaniową.
Na Islandii, Polacy mogą kontynuować swoje tradycje związane ze Święconką, odwiedzając katolickie kościoły, takie jak Landakotskirkja lub kościół katolicki w Ásbrú, aby tam poświęcić swoje koszyczki wielkanocne. Ludzie przygotowują swoje koszyczki, umieszczając w nich elementy, które mają dla nich szczególne znaczenie. Jeżeli mają trudności ze znalezieniem odpowiednich produktów w islandzkich sklepach spożywczych, mogą odwiedzić polskie sklepy, które oferują wiele tradycyjnych produktów niezbędnych do przygotowania Święconki.
Dalsze informacje o tradycji:
Komunikat CBOS wielki post i Wielkanoc w rodzinach, 2000, oprac. Bogna Wciórka.
Myndasafn
Demi i jej synek wspólnie świętują Wielkanoc na Islandii.
Warsaw, Poland - April 16, 2022: Ceremony of traditional Blessing of the Easter baskets in Warsaw city
Oto przykład polskiego stołu wielkanocnego. Zdjęcie z mojego domu rodzinnego w Polsce. Po prawej stronie widać wielkanocne ciasto „babka” oraz rzeżuchę. Po lewej stronie jest polskie ciasto w kształcie koła, domowo farbowe jajka i ciasto „mazurek”.
Arch. PME N.2854.29. Własność publiczna.